El Muro de Berlín fue un muro de seguridad que formó parte de la frontera interalemana desde el 13 de agosto de 1961 hasta el 9 de noviembre de 1989. Rodeaba y separaba la zona de la ciudad berlinesa encuadrada en el espacio económico de la República Federal de Alemania (RFA), Berlín Oeste, de la capital de la RDA entre esos años. Es el símbolo más conocido de la Guerra Fría y de la división de Alemania. Este muro era denominado en la República Democrática Alemana (RDA) como Muro de Protección Antifascista (Antifaschistischer Schutzwall) y por parte de los medios de comunicación y parte de la opinión pública occidental como «muro de la vergüenza» (Schandmauer).
El Bloque del Este dominado por los soviéticos sostenía que el muro fue levantado para proteger a su población de elementos fascistas que conspiraban para evitar la voluntad popular de construir un Estado socialista en Alemania del Este.
Antes de la construcción del muro en 1961, debido a la maltrecha economía soviética, en contraposición con el crecimiento económico del Berlín occidental, se estima que 3.5 millones de alemanes orientales huyeron de la RDA hacia la RFA (aproximadamente el 20 % de la población de la RDA).
Un muro de 45 kilómetros dividía la ciudad de Berlín en dos, mientras que otros 115 kilómetros rodeaban su parte oeste aislándola de la RDA. Es decir, el Muro constituía la frontera estatal entre la RDA y el enclave de Berlín Oeste. Fue uno de los símbolos más conocidos de la Guerra Fría y de la separación de Alemania.
Se desconoce el número exacto de personas que fallecieron al intentar traspasar la frontera a través del muro, ya que el lado oriental estaba fuertemente vigilado, y no se dudaba en disparar a aquellos que intentaban cruzar al lado occidental sin permiso. Alrededor de 3.000 personas fueron detenidas mientras trataban de cruzar ilegalmente hacia la RFA, ocurriendo la última detención el 5 de febrero de 1989. En cuanto al número de fallecidos, la Fiscalía de Berlín considera que el saldo fue de más de 200 personas, incluyendo 33 que fallecieron como consecuencia de la detonación de minas. Por su parte el Centro de Estudios Históricos de Potsdam estima en 125 la cifra total de muertos en la zona del muro.
La Guerra Fría fue un enfrentamiento político, económico, social, militar, informativo y científico iniciado tras finalizar la Segunda Guerra Mundial entre el bloque Occidental (occidental-capitalista) liderado por Estados Unidos, y el bloque del Este (oriental-comunista) liderado por la Unión Soviética.
Su origen se suele situar entre 1945 y 1947, durante las tensiones de la posguerra, y se prolongó hasta la disolución de la Unión Soviética (inicio de la Perestroika en 1985, accidente nuclear de Chernóbil en 1986, caída del muro de Berlín en 1989 y golpe de Estado fallido en la URSS de 1991). Ninguno de los dos bloques nunca tomó acciones directas contra el otro, razón por la que se denominó «guerra fría».
Las razones de este enfrentamiento fueron esencialmente ideológicas y políticas. Por un lado, la Unión Soviética financió y respaldó revoluciones, guerrillas y gobiernos socialistas, mientras que Estados Unidos dio abierto apoyo y propagó desestabilizaciones y golpes de Estado, sobre todo en América Latina y África. En ambos casos los derechos humanos se vieron seriamente violados.
Si bien estos enfrentamientos no llegaron a desencadenar una guerra mundial, la gravedad de los conflictos económicos, políticos e ideológicos, marcaron significativamente gran parte de la historia de la segunda mitad del siglo XX. Las dos superpotencias ciertamente deseaban implantar su modelo de gobierno en todo el planeta.
Tras celebrar o 25 aniversario da caída do Muro de Berlín, un feito clave na Europa post-Segunda Guerra Mundial, apenas se falou do éxito ou fracaso da reunificación das dúas Alemanias nunha soa. Imos analizala aquí en termos estritamente económicos. Trátase da reunificación dunha economía capitalista cunha socialista-comunista. De feito, o que realmente foi unha gran OPA coa que a RFA opaba a economía da RDA. Non é ningunha sorpresa ao analizar a renda per cápita de todas as rexións ou Lander descubrir que os cinco máis pobres son as da antiga RDA, excepto Berlín Este. A máis rica da Alemaña unificada é Hesse, seguida por Bavaria e Baden-Gutemberg.
A reunificación alemana produciu unha serie de fluxos económicos bastante lóxicos. A Alemaña do oeste (RFA) era unha potencia exportadora nos anos 80. A súa gran industria manufactureira permitíalle xerar unhas altas taxas de aforro e un alto superávit por conta corrente. A enorme potencia económica alemana permitiulle de 1980 a 1990 (data da reunificación) acumular activos internacionais de ata uns 240.000 millóns de euros, fronte aos apenas 24.000 de 1980. A RFA tivo que repatriar activos para financiar os enormes investimentos que ía realizar para reconstruír a RDA, moi necesitada tras varias décadas de nulo investimento. A balanza por conta corrente da Alemaña unificada pasou dun gran superávit a practicamente ser nulo. A Alemaña do oeste ou RFA continuaba con superávit, pero a antiga RDA tiña un déficit que lle financiaba a súa reconstrución, co que o saldo neto total estaba case equilibrado. Os activos alemáns internacionais descenderon dos 250.000 millóns de euros en 1990 a cero en 1998. A gran OPA da RFA á RDA pódese entender máis se vemos como a RFA decidiu privatizar practicamente todas as empresas que a RDA nacionalizara a través da chamada Treuhandanstalt ou tamén coñecida como Treuhand. A finais de 1994 xa se puideron desmantelar tras privatizalas e vendido a investidores alemáns e internacionais nada menos que 14.000 empresas. Neste proceso produciuse en 1991 o asasinato de Detlev Karsten Rohwedder, o conselleiro delegado de Treuhand en Dusseldorf. Este proceso de privatizacións sufriu outro revés. A finais de 1992, presentáronse uns dous millóns de denuncias, que reclamaban a titularidade de bens a quen a RDA confiscoulles no pasado, complicando o proceso. O que parece claro é que a economía da RDA era un desastre, resultado que podemos observar da maioría de economías nas que se aplica o comunismo na historia, como na Rusia anterior á perestroika, a China dos anos 60/70, Corea do Norte ou as actuais Arxentina e Venezuela. Os custos de produción da RDA eran superiores ao seu prezo de venda. A produtividade das empresas da RDA era un desastre e mellorou enormemente. Podedes ver nos gráficos como a produtividade da RDA repúxose notablemente despois dun shock inicial. Creceu a súa economía para logo estabilizarse e crecer ao mesmo ritmo. Os enormes investimentos en infraestruturas, especialmente en Berlín, tamén axudaron ao incremento do PIB da RDA.
Inicialmente, o paro na antiga RDA incrementouse en tres millóns de persoas. Para min, aínda que poidades pensar o contrario, esta dolorosa decisión foi clave na mellora da RDA. Cando algo funciona mal en economía, mellor dar un paso atrás para logo dar tres adiante. Se moitas das empresas eran totalmente improdutivas, sen criterios enfocados ao custo-beneficio, nada mellor que eliminalas e axudar a cambiar a mentalidade do país. Os custos de produción tan altos na RDA incrementáronse, ademais, tras fixar un tipo de cambio moi a favor da RDA na conversión da moeda da RDA. O tipo de cambio que a RFA decidiu aplicar aos cidadáns foi a maior subvención. O Bundesbank calculara un tipo de cambio baseándose en cálculos puramente económicos. Esta cotización era a decisión máis importante da reunificación, xa que sería a que convertería a marcos alemáns todos os activos da RDA. Helmut Kohl decidiu non facer caso ao Bundesbank e aplicar un tipo de cambio dun a un, polo que cada activo na RDA valería o mesmo, pero na moeda forte, en marcos alemáns.
Na práctica, só algúns activos foron valorados a un por un. Por exemplo, os depósitos ata 4.000 ostmarks por persoa. Ao que superaba esta cifra aplicábaselle un tipo de cambio de dous ostmarks por cada marco. Aos salarios tamén se lles aplicou o tipo de cambio dun por un, o que inicialmente aumentou aínda máis os altos custos de produción na RDA, totalmente improductivos nun primeiro momento. A RFA permitiullo porque logo ía limpar e sanear a toda a economía, co que lle importaba pouco o curto e daba un sinal aos habitantes da RDA de que a nai RFA acollíaos e subvencionáballes para mellorar os seus niveis de vida. De feito, as pensións foron convertidas a un por un e en cambio os préstamos a dous por un, o que tamén foi unha subvención aos cidadáns do leste. Unha decisión moi xusta foi penalizar cun tipo de cambio de tres por un a quen aumentase as súas contas bancarias xusto antes da reunificación en agosto 1990. A pesar do publicitado un por un, no mercado negro, e ante a escasez de bens ao principio, a cotización era de entre cinco ou dez por un. O tipo de cambio medio calculado nas transaccións entre empresas da RDA e RFA foide 2,5 a un.
O presidente do Bundesbank, Karl Otto Pohl, encolerizado, definiu a decisión política de Helmut Kohl como un desastre. Na miña opinión, e cos anos, a decisión de Kohl foi a dun verdadeiro estadista. A pesar das críticas recibidas, contribuíu a unha verdadeira integración da RDA e a RFA, subvencionando inicialmente aos pobres e pesimistas cidadáns do leste. Xa se beneficiou a RFA con máis forza laboral e a uns custos inferiores. Como comprobamos, nos decenios seguintes a enorme locomotora alemana absorbeu sen problemas á RDA, ás súas pensións e aos seus déficits. E os habitantes desta contribuíron a traballar a custos máis baixos, empezar a consumir máis, mellorando mutuamente o país. A gran OPA terminou nun gran éxito de integración. Un dato: a renda per cápita nos habitantes da RDA era de apenas un 43% dos da RFA en 1990, sendo hoxe próxima xa ao 70%, co que as diferenzas de riqueza entre ambas as rexións mellorou moi significativamente. É curioso como xusto o ano pasado, a piques de cumprirse os 25 anos da caída do Muro, a emigración de poboación da RDA á RFA detívose, finalizando un longo proceso de 24 anos. Esta é quizais o gran sinal que o longo proceso finalizou. Está claro que durante decenios continuarán sendo as rexións da RDA máis pobres. Necesitaríanse varias xeracións para cambialo... se é que algunha vez prodúcese.
